สรีดภงส์ มีหน้าที่อะไร

เขื่อนสรีดภงค์ หรือทำนบพระร่วง ถือว่าเป็นเขื่อนแห่งแรกของประเทศไทย สร้างเพื่อการชลประทาน มาตั้งแต่สมัยสุโขทัย เป็นลักษณะทำนบคันดิน หรือเรียกว่าเป็นเขื่อนดินก็ได้ สำหรับกั้นน้ำอยู่ระหว่างซอกเขาคือ เขาพระบาทใหญ่ และเขากิ่วอ้ายมา ที่สร้างขึ้นเพื่อกักน้ำ และชักน้ำไปตามคลองส่งน้ำมาเข้ากำแพงเมืองเข้าสระตระพังเงิน ตระพังทอง เพื่อนำไปใช้ในเมือง และพระราชวังในสมัยโบราณ

ปัจจุบันกรมชลประทานร่วมกับกรม ศิลปากรได้ปรับปรุงบูรณะ และซ่อมแซมขึ้นใหม่ ให้มีความสูงและแข็งแรงกว่าเดิมสำหรับใช้กักเก็บน้ำ มีความสูงประมาณ 10 เมตร สามารถกักเก็บน้ำได้ถึง 400,000 ลูกบาศก์เมตร
ความชาญฉลาดของคนสุโขทัยในอดีต จึงรู้จักสร้างคันดินกั้นน้ำขนาดใหญ่ในระหว่างตีนเขากิ่วอ้ายมาถึงตีนเขาพระบาทใหญ่ อันเป็นที่รวมของน้ำจากโซกต่างๆ ตามบริเวณเขาถึง 17 โซก เป็นคันดินสำหรับผันแปรทิศทางของน้ำ ภูเขาทั้งสองลูกนี้ (เขาพระบาทใหญ่และเขากิ่วอ้ายมา) อยู่ในทิวเขาหลวงด้านหลังตัวเมืองเก่าสุโขทัย ลึกเข้าไปในทิวเขานี้เป็นซอกเขาอันเป็นต้นกำเนิดของทางน้ำเรียกว่า "โซกพระร่วงลองขรรค์"
สำหรับชื่อเขื่อนสรีดภงค์ นั้นมีที่มาจาก ข้อความในศิลาจารึกหลักที่ 1 ที่เขียนไว้ว่า "เบื้องหัวนอนเมืองสุโขไทนี้ มีกุฏิ พิหาร ปู่ครูอยู่ มีสรีดภงส มีป่าพร้าวป่าลาง มีป่าม่วง ป่าขาม มีน้ำโคก มีพระขพุง ผีเทพดาในเขาอันนั้น เป็นใหญ่กว่าทุกผีในเมืองนี้" จะเห็นว่ามีคำกล่าวถึง สรีดภงส ซึ่งคงหมายถึงทำนบชลประทานแห่งนี้นั้นเอง

ที่ตั้ง เขื่อนสรีดภงส์ หรือทำนบพระร่วง ตั้งอยู่นอกกำแพงเมืองเก่าสุโขทัย ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้  ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมืองสุโขทัย จังหวัดสุโขทัย

http://sadoodtasukhothai.com/content/เขื่อนสรีดภงค์-หรือ-ทำนบพระร่วง-เขื่อนโบราณสมัยสุโขทัย

          ��մ��� ���� �ӹ������ǧ �繷ӹ��Թ��������ҧ�ҡ��������ҡѺ�Ҿ�кҷ�˭� �ѹ��ɰҹ��� ����¾�͢ع������˧����Ҫ ��ͷ��ӹ�������纡ѡ��Өҡ⫡��ҧ� �������dz�Ҷ֧ 17 ⫡ �������ҧ�к�¹������ҵ�����ͧ ����纡ѡ�����������˭������������੾����й�ӵ���Ѵ��ҧ� ���� ��оѧ �� ��оѧ�Թ ��оѧ�ͧ ��оѧ�� �繵�

ดูเหมือนว่าเบราว์เซอร์ของคุณต้องได้รับการปรับปรุง อัปเกรดเป็น Chrome, Firefox, Safari หรือ Microsoft Edge เวอร์ชันล่าสุดเพื่อรับประสบการณ์การใช้งานที่ดีที่สุด

คุณยังเลือกดำเนินการต่อได้ แต่ฟีเจอร์บางอย่างอาจดูแตกต่างออกไปหรือใช้งานไม่ได้ตามที่คาดไว้

สรีดภงส์ “ทำนบพระร่วง” ทำนบคันดินกั้นน้ำขนาดใหญ่ ตั้งอยู่นอกกำแพงเมืองสุโขทัยทางด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ ห่างไปประมาณ 2.3 กิโลเมตร บริเวณส่วนหนึ่งของแนวเทือกเขาประทักษ์อันเป็นแหล่งที่อุดมด้วยพืชพรรณไม้ต่างๆ รวมทั้งพืชสมุนไพร และเป็นพื้นที่เปรียบเสมือนหลังคาที่สามารถรองรับน้ำฝนได้อีกด้วย

จากความชาญฉลาดของคนสุโขทัยในอดีตจึงรู้จักสร้างคันดินกั้นน้ำขนาดใหญ่ในระหว่างหุบเขากิ่วอ้ายมาถึงเขาพระบาทใหญ่อันเป็นที่รวมของน้ำจากโซกต่างๆ (โซก ชื่อเรียกลำธารแหล่งต้นน้ำในอดีต) ตามบริเวณเขาถึง 17 โซก เป็นคันดินสำหรับผันแปรทิศทางของน้ำ ที่เชื่อกันมาแต่เดิมว่าคือ สรีดภงส์ ที่กล่าวไว้ในศิลาจารึกที่ 1 น้ำจาก สรีดภงส์จะถูกระบายไปตามคลองเสาหอ เพื่อเข้าไปใช้อุปโภคบริโภคภายในเมือง โดยระบายเข้าสู่เมืองตรงมุมตะวันตกเฉียงใต้

สรีดภงส์ในปัจจุบันได้รับการปรับปรุงขึ้นใหม่ โดยกรมชลประทานร่วมกับกรมศิลปากร ให้มีความสูงและแข็งแรงกว่าเดิมสำหรับใช้กักเก็บน้ำ มีความสูงประมาณ 10 เมตร ยาวประมาณ 400 เมตร สามารถกักเก็บน้ำได้ถึง 400,000 ลูกบาศก์เมตร

เขื่อนสรีดภงส (สรีดภงส์) หรือที่สมัยก่อนเรียกกันว่า ทำนบพระร่วง เป็นคันดินโบราณ ซึ่งในยุคหลังได้สร้างต่อเติมเป็นแนวระหว่างเขาพระบาทใหญ่ และเขากิ่วอ้ายม้าเพื่อใช้กักเก็บน้ำที่ไหลจากหุบเขาในโซกพระร่วง เป็นที่เชื่อกันว่าแต่เดิมน่าจะสร้างโดยกษัตริย์สุโขทัยพระองค์ใดพระองค์หนึ่ง ดังหลักฐานที่ปรากฏในจารึกพ่อขุนรามคำแหง

อย่างไรก็ดี สุจิตต์ วงษ์เทศ มองว่า ลำพังหลักฐานดังกล่าวไม่อาจบอกได้แน่ชัดว่า “สรีดภงส” หมายถึงสิ่งใด มันอาจเป็นไปได้ทั้งเขื่อนหรือทำนบ หรืออาจเป็นเพียงคันดินที่ใช้เบี่ยงเบนทางน้ำก็ได้ และอาจมีอยู่หลายแห่ง ไม่ได้ตั้งอยู่ ณ ที่แห่งเดียวโดดๆ ตามความหมายที่ใช้ในปัจจุบัน ดังคำอธิบายต่อไปนี้

“เนื่องจากระบบน้ำของเมืองสุโขทัยมีขนาดใหญ่โต จึงทำให้ร่องรอยระบบชักน้ำและระบายน้ำมีลักษณะซับซ้อน และสร้างความสับสนให้กับผู้ศึกษาค้นคว้าหลายๆ ฝ่าย ดังกรณีชื่อ ‘สรีดภงส’

แม้จารึกพ่อขุนรามคำแหงจะระบุว่า ด้านทิศใต้มี ‘สรีดภงส’ (มาจากภาษาสันสกฤต) ที่เชื่อกันว่าหมายถึงเขื่อนหรือทำนบกั้นน้ำของเมืองสุโขทัย แต่จารึกก็ไม่ได้บอกว่ามีรูปร่างหรือลักษณะอย่างไร?

และไม่ได้กำหนดว่า ‘สรีดภงส’ มีตำแหน่งแห่งหนอยู่แน่ๆ ที่ตรงไหน?

หากพิจารณาเจตนาของจารึกพ่อขุนรามคำแหงแล้ว จะเห็นว่าข้อความในจารึกตอนนี้ (และอาจมีตอนอื่นๆ ด้วย) มีลักษณะ ‘กวีวรโวหาร’ พรรณาบรรยากาศกว้างๆ และอย่างคร่าวๆ โดยบอกแต่เพียงว่ามีสิ่งที่เรียกว่า ‘สรีดภงส’ อยู่ ‘เบื้องหัวนอน’ คือด้านทิศใต้เท่านั้น และจะมีความหมายว่าเขื่อนหรือทำนบกั้นน้ำหรือไม่? ก็ไม่มีใครรู้แน่ๆ

แต่ด้านทิศใต้ต่อเนื่องกับด้านตะวันตกของเมืองสุโขทัย มีร่องรอยคันดินที่มนุษย์ทำขึ้นมาใช้เป็นเครื่องมือสกัดกั้นและทั้งเบี่ยงเบนทิศทางการหลากไหลของกระแสน้ำหลายต่อหลายแห่งด้วยกัน

เพราะฉะนั้นจึงไม่ควรด่วนสรุปว่า ‘สรีดภงส’ หมายถึงเขื่อนหรือทำนบแห่งใดแห่งหนึ่งแต่เพียงแห่งเดียว“

คลิกอ่านเพิ่มเติม : สรีดภงส์ “ทำนบพระร่วง” อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย

อ้างอิง: สุจิตต์ วงษ์เทศ. แคว้นสุโขทัย : รัฐในอุดมคติ, ศิลปวัฒนธรรมฉบับพิเศษ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน, 2539

สรีดภงส์มีผลต่อสุโขทัยอย่างไร

กษัตริย์พระองค์ใดที่ทรงให้สร้างสรีดภงส์คือใคร

สรีดภงส์กับเขื่อนมีความแตกต่างกันอย่างไร

สรีดภงส์มีไว้เพื่ออะไร