��ҹ��������ó���������Ѫ��ŷ�� 6
��кҷ���稾�����خ�������������� �ç����Ҫ�Ծ���������´�ҹ �ҷ�
��������ó��� - ��йŤ���ǧ ����³��Ժ�ҧ ȡع��� �ѷ�оҸ� ���
���������Ф� - ���㨹ѡú �����ǧ ��������Ш����µ ���㨷�ҹ �ǹԪ�ҳԪ ���
����������� - �ȹ����ͻ�� ��оط���ҵ���������� ��к������ҷ㹧ҹ���Ң�٪� ���
����������ѵ���ʵ����ҳ��� � ��������ͧ�����ǧ �ѹ��ɰҹ����ͧ�����ǧ ��������ͧ���Ի��
�ѹ��ɰҹ����ͧ�����ʹ�� ���
���������� - ���ʧ�����������»�ЪԴ �ѹ���� ������ԭ��觻 ���
��������ء�ҵ� - ���ͧ�¨�����Դ �����觺�þҷ�� ��ء����ͻ�� �Ź�Դ��� �ѷ��������ҧ
�������Էҹ - �Էҹ�ͧ�Թ �Էҹ�������� �Էҹ�ǹ�ѹ ��ϻ����������� - �����·��� ��Ǣ�͡����¹ҹһ����Ἱ�������ͧ
������������ͧ - ������ШѴ��Ш��������ͧ�չ ��è�Ҩ�������� ��Գ���բͧ���Ǿ���
�������آ�Է�� - �ѹ����
���ͧ��ç�ص���о���Ҫ�Ծ���˹ѧ��͵�ҧ � ���� �ѧ�ô����� ��ó�������� �������������û�оѹ���ҹ������ �͡�ҡ����ѧ��ç�͡˹ѧ��;�����ҧ � ���©�Ѻ���¡ѹ �� ��ջѭ�� ����ͤ��駵�� ��ջѭ������� ����¡���鹤�ͧ�Ҫ�� ������·�������Ҫ���ѵ�����˹ѧ��;�������ժ������§��� ���Ե��Ե 㹡�þ���Ҫ�Ծ���˹ѧ��͵�ҧ � ���ͧ��ç���駾�й����ԧ��о�й��ὧ��͡�ʵ�ҧ� �ѧ���
�������� ����ͧ����ǡѺ������ͧ��к���ء� ���й��ὧ��� ���Ǿ���
�������� ����Ѻ���Ф� ���й��ὧ��� �����ظ�� �����ǹ�¢�ѭ ��Т�ä�ྪ�����Ѻ�ѹ�ԧ��������ä�յ�ҧ � �����������ç�Ũҡ���ҵ�ҧ����� ���й��ὧ��� ����Ե��
�������� ����Ѻ����ͧ�������ǡѺ�������� ���й��ὧ��� �ѹ����
�������� ����Ѻ�Էҹ��ҧ � ���й��ὧ��� ������ �ؤ�վ
�����˵ع���ͧ ��Ҫ�����仨֧������ѹ���¾����ѭ���������ͧ���ҹ��� ���稾����Ҹ���Ҫ���
��� ����Ҫ��ǧ���� ������蹾Է��ŧ�ó� (���ͧ������Ѫ���������) �ç�����ҡ����� �.�.�.
����йԾ������Ӥѭ���� ������ �Էҹ�ǵ�� ��йŤөѹ�� �����¨ҧ�ҧ���� ���Ե�����ا �ҧ����ͧ����
�� � ��Ҿ���Ҹ����ѡ�������� (ʹ�� ��ʴԹ � ��ظ��) �����ҡ����� ���
�ŧҹ����Ӥѭ��� �ش�ŧ���ͧ��� Ẻ���¹��ҧ � ���������Ѻ�����йѡ���¹ �� ��á�Է�� �����âҤ�Ե �ժ��Ե �شẺ���ҹ��������� ��Դ����繺��Фþٴ ���� ����ͧ�������� �����դ��� ������� ��е���� ������оѹ�캷�ŧ��������ŧ˹�觤�� ���ǡ���
��� �ʶ���������йҤл�зջ����繹���ҡ�Ңͧ �������ҹ�Ҫ�� (§ �ʶ�������)���
������л����� (��� �Ҥл�зջ) �ŧҹ����Ӥѭ�������ͧ ����Ե �����ວ��� ����·������ ������ �ѹ�ԧ���������ѷ�Ԣͧ���
�� � ���������ع������� (�ѹ ���ѡɳ�) ����� ����Ҫ�өѹ��
��� ������ػ�Ե��Ż���(���� �ҭ��Ҫ���) ��������ҡ����� �.�.�. �ŧҹ����Ӥѭ��� Ẻ���¹�ش�������ҡó��� 4 ���� ��� �ѡ���Ը� Ǩ����Ҥ �ҡ�����ѹ����Щѹ��ѡɳ�
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงได้รับการวางรากฐานอันมั่นคงในแทบทุกด้านจากสมเด็จพระบรมชนกนาถ ทรงได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้โดยเสด็จอย่างใกล้ชิด ทั้งยังทรงได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยให้ปฏิบัติพระราชกิจต่าง ๆ แทนพระองค์อยู่เสมอ ทรงได้รับการศึกษาอย่างดียิ่งทั้งตามแบบราชประเพณีและตามแบบแผนตะวันตก
เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงครองราชย์ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์ จึงต้องมีผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์จนกว่าจะทรงบรรลุนิติภาวะคือ สมเด็จเจ้าพระยามหาศรีสุริยวงค์ (ช่วง บุนนาค) เป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดินซึ่งมีอำนาจสูงสุด ส่วนสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมขุนบำราบปรปักษ์ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการในราชสำนัก โดยมีสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูรทรงช่วยบัญชาการฝ่ายใน ดังนั้นในช่วงเวลาก่อนที่จะทรงพระราชอำนาจสิทธิ์ขาดในการบริหารราชการแผ่นดินด้วยพระองค์เอง จึงมีพระราชวโรกาสได้ทรงศึกษาความเป็นไปของบ้านเมืองและของโลก ได้เสด็จประพาสทั้งภายในและภายนอกประเทศ
ในรัชกาลที่ 5 ประเทศสยามได้รับการปฏิรูปให้อยู่ในภาวะที่เรียกว่า “ศิวิไลซ์” ทัดเทียมกับนานาอารยประเทศ ทั้งในด้านการศึกษา การเมือง การปกครอง และสังคม และวัฒนธรรม พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเป็นที่จงรักภักดีและเทิดทูนของพสกนิกรอย่างยิ่ง จึงทรงได้รับพระราชสมัญญาว่า “สมเด็จพระปิยมหาราช” ใน พ.ศ. 2546 เนื่องในวาระฉลองวันพระราชสมภพครบ 150 ปี องค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ได้ประกาศพระเกียรติคุณให้ทรงเป็นบุคคลสำคัญของโลกสาขาการศึกษา วัฒนธรรม สังคมศาสตร์ มานุษยวิทยา และการพัฒนาสังคมและการสื่อสาร ประจำปี 2545-2546
2. พระราชพิธีสิบสองเดือน*
3. พระราชวิจารณ์เรื่องจดหมายเหตุความทรงจำของกรมหลวงนรินทรเทวี
10. โคลงพระราชพิธีแห่โสกันต์*
12. โคลงนิราศของท้าวสุภัติการภักดี*
13. คำจารึก ณ พระราชานุสาวรีย์สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี*
15. โคลงภาพพระราชพงศาวดาร*
โคลงประกอบรูปที่ 1 แผ่นดินสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 ภาพสร้างกรุงศรีอยุธยา
โคลงประกอบรูปที่ 10 แผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ภาพพระสุริโยทัยขาดคอช้าง
โคลงประกอบรูปที่ 19 แผ่นดินพระมหินทราธิราช ครั้งที่ 2 ภาพพระมหาธรรมราชาอาสาเจรจาความเมือง
โคลงประกอบรูปที่ 21 แผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ภาพสมเด็จพระนเรศวรตามจับพระยาจีนจันตุ
โคลงประกอบรูปที่ 22 แผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ภาพสมเด็จพระนเรศวรทรงปืนข้ามแม่น้ำสโตง
โคลงประกอบรูปที่ 62 จลาจลสมัย ภาพพระยาวชิรปราการกับทหาร 5 ม้า รบพม่า 30 ม้า
โคลงประกอบรูปที่ 72 ภาพเมื่อจลาจลในกรุงธนบุรี พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าเสด็จกลับจากเมืองเขมร
โคลงประกอบรูปที่ 79 แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ภาพค่ายปีกกาพม่าที่เมืองทวาย
โคลงประกอบรูปที่ 86 แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ภาพอุปราชาภิเศกกรมหลวงอิศรสุนทรเป็นกรมพระราชวังบวรฯ
17. โคลงพระราชพิธีศรีสัจปานกาลแลคเชนทรัศวสนาน*
18. บทโคลงและฉันท์ร.ศ.112*
19. บทละครเบ็ดเตล็ดเรื่องรามเกียรติ์*
20. โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม*
ห้องที่ 90 รวมโคลง 28 บท เนื้อความตั้งแต่ทศกัณฐ์ทำพิธีอุมงค์จนถึงหนุมานทำลายพิธีอุมงค์
ห้องที่ 94 รวมโคลง 28 บท เนื้อความตั้งแต่หนุมานเกี้ยวนางวานรินจนถึงหนุมานสังหารวิรุญจำบัง
ห้องที่ 102 – 107 รวมโคลง 168 บท เนื้อความตั้งแต่ทศกัณฐ์ยกทัพเข้าเมืองจนถึงหนุมานคืนสมบัติให้ทศกัณฐ์
1. พระราชหัตถเลขาถึงสมเด็จพระบรมราชินีนาถ
2. พระราชหัตถเลขาพระราชทานสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ในเวลาเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรปครั้งที่ 2 ใน พ.ศ.2450
3. พระราชหัตถเลขาทรงมีไปมากับสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
4. พระราชหัตถเลขาและหนังสือกราบบังคมทูลของเจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดี แต่ยังมีบรรดาศักดิ์เป็นพระมนตรีพจนกิจและพระยาวิสุทธิสุริยศักดิ์
5. พระราชหัตถเลขาพระราชทานพระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ์)
6. พระราชหัตถเลขารัชกาลที่ 5 ที่เกี่ยวกับภารกิจของกระทรวงมหาดไทย เล่ม 1 – 2
7. พระราชหัตถเลขาเรื่องเสด็จประพาสลำน้ำมะขามเฒ่าเมื่อ พ.ศ. 2451
พระบรมราโชวาท พระราชดำรัส พระบรมราชาธิบาย และจดหมายเหตุบันทึกรายวัน
1. พระบรมราโชวาทในรัชกาลที่ 5 เช่น พระบรมราโชวาทพระราชทานพระเจ้าลูกยาเธอทั้ง 4 พระองค์*
2. พระราชดำรัสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ตั้งแต่ พ.ศ. 2417 ถึง พ.ศ. 2453) เป็นเวลารวม 36 ปี